Dode dissident, nieuwe straatnaam

In de hectiek van de Georgië-crisis was dit bericht me aanvankelijk ontgaan. Maar het is dan toch zover: ook de Grote Communistische Straat wordt hernoemd. Er was ironisch genoeg een dode dissident voor nodig, maar in subtiliteit blinken Russen nu eenmaal niet uit.

Zouden de autoriteiten zich dan toch iets aantrekken van mijn kritiek? Er komt nu namelijk een einde aan de rare situatie dat de Kleine Communistische Straat niet meer bestaat en de Grote Communistische Straat wel. Daarover schreef ik al eens deze column voor de GPD-kranten:

Straatnamen komen en gaan. Daar hebben de inwoners van Rusland mee leren leven. Elke nieuwe leider had zijn eigen vriendjes en die moesten natuurlijk allemaal worden verheerlijkt. Logisch. De koning is dood, leve de koning. Zoiets.
Met de komst van elke nieuwe communistische opperbaas wreven de plattegrondenmakers, straatnamencommissies en naambordenknutselaars zich ongetwijfeld verrukt in de handen. Ze hebben heel wat werk gehad: zo heette Sint-Petersburg vroeger Leningrad, luisterde Tver naar de naam Kalinin en is Volgograd beter bekend als het voormalige Stalingrad.
Na het uiteenspatten van de communistische droom was het helemaal gedaan met de heldenverering. Straten die vernoemd waren naar Stalin en zijn vriendjes, dat kon bijvoorbeeld echt niet meer. IJverig werd de ene naam na de andere veranderd.
In een mum van tijd werd zo telkens de historie herschreven. Zo vaak en zo snel dat het nog altijd tot verwarring leidt. Want de zaak is natuurlijk wel op z’n Russisch aangepakt: halfslachtig en zonder al te veel logica.
Nu zijn zelfs de veelal onvriendelijke en norse Moskovieten niet te beroerd om je te helpen. Behulpzaam wijzen ze naar links. Een paar honderd meter verder stuurt iemand anders je zelfverzekerd precies de tegenovergestelde richting op. Ze willen graag helpen, maar eigenlijk weten ze het zelf ook niet.
Laten we een paar voorbeelden nemen uit eigen praktijk. In het rajon Taganski barst het van de oude namen, die de ‘beeldenstorm’ om een of andere reden hebben overleefd. Mijn werkplek lag tot voor kort aan de Kleine Communistische Straat, die parallel loopt aan de Grote Communistische Straat. Namen uit een grijs verleden, maar zo logisch als wat.
Tot kortgeleden. Sinds 1 januari heet onze straat ineens ulitsa Stanislavskogo. Waardoor Moskou zit opgezadeld met een Grote Communistische Straat zonder een Kleine. En wij met de zoveelste adreswijziging na twee jaren wonen en vooral verhuizen in Moskou.
Wekenlang bleven we verstoken van een tijdschrift. Telkens weer gaven we het nieuwe adres op, totdat een jongedame de moeite nam om ons te bellen. Wat is het bezorgadres? ,,Ulitsa Stanislavskogo.’’ Het werd stil aan de andere kant van de lijn, want die straat is nu eenmaal onvindbaar op de plattegrond van Moskou. ,,In welke stad?’’ In Moskou dus, echt waar. Ze noteerde de oude benaming en sindsdien valt het tijdschrift weer elke week in de bus.
Een paar honderd meter verder ligt een kruispunt dat vroeger het Iljitsjplein heette, vernoemd naar Lenin, die er overigens nog steeds op zijn sokkel staat. Enigszins verscholen achter de bosjes, maar toch. De naam van het plein is wel veranderd: het heet al tijden Rogozjskaja Zostava. Maar wat is de naam van het ondergelegen metrostation? Nog altijd Iljitsjplein. Van Rogozjskaja Zostava heeft bijna niemand ooit gehoord.
Zodoende is Moskou niet alleen een stad met duizenden wegen, straten en steegjes, maar ook met oude, nog oudere, nieuwe en nog nieuwere benamingen. Een waar straatnamendoolhof dus.
Die situatie staat symbool voor de ontwikkeling van Moskou. Het leven is dynamisch en verandert razendsnel, maar in feite is veel bij het oude gebleven. Zo is het in de hele voormalige Sovjetunie. In Almaty, de hoofdstad van Kazachstan, weigerden verschillende taxichauffeurs met mij op pad te gaan. Eén van hen bulderde geërgerd: ,,Nieuwe benamingen? Oude straten moeten we hebben.’’